برنامه درسی و اشتغال پذیری ارائه شده در اولین همایش ملی برنامه درسی و اشتغال پذیری

برنامه درسی فنی و حرفه ای با رویکرد شایستگی های اشتغال پذیری

شهرزاد علی اکبر سلطان[1]

چکیده

امروزه به دلیل افزایش سرعت تولید دانش و تغییر دنیای کار ضرورت بیشتری برای انعطاف پذیری و قابلیت انطباق نظام آموزشی با چالش های جدید شغلی وجود دارد. در این راستا طراحی برنامه درسی مبتنی بر اشتغال پذیری با نگاه زیست بومی به پدیده اشتغال زایی و آموزشفنی حرفه ای می تواند پاسخ مناسبی برای این چالش ها باشد. علاوه بر این، برنامه درسی اشتغال پذیری توجه ویژه ای به ابعاد وجودی و شخصیتی هنرجو طبق تاکید سند تحول بنیادین (1390) دارد. این مطالعه با هدف طراحی برنامه درسی مبتنی بر اشتغال پذیری به چهار سوال اساسی زیر پاسخ می دهد:

1-مفهوم اشتغال پذیری چیست؟

2-شایستگی های اشتغال پذیری در برنامه درسی فنی و حرفه ای کدامند؟

3-ابعاد برنامه درسی اشتغال پذیری کدامند؟

4-فرایندبرنامه ریزی درسی رشته های فنی و حرفه ای با رویکرد اشتغال پذیری چگونه است؟

مقدمه

طبق گزارش 2011 دیده بان جهانی کارآفرینی[2]GEM))آموزش نقش بسیار مهمی در اشتغال پذیری دارد و تجهیز افراد به مهارت ها و نگرش های کارآفرینی یکی از نخستین اولویت های شناسایی شده در تمام کشورهای عضوGEMاست. لذا با بررسی دقیق شایستگی های اشتغال پذیری و به ویژه شایستگی های غیرفنی در برنامه درسی می توانیم شاهد برون رفت تدریجی از وضعیت فعلی ناتوانی نیروی کار در عمل به وضعیت مطلوب باشیم. دوره آموزش متوسطه به خاطر داشتن کارکرد دوگانه معطوف به اشتغال و تحصیل در دوره های عالی، به یکی از چالش برانگیزترین دوره های تحصیلی در نظام های آموزشی ایران و جهان بدل گشته است (مهرمحمدی، 1387 ). با توجه به تغییر رویکرد آموزش فنی حرفه ای از یک شغل یا حرفه خاص به رویکرد کل نگر (نویدی، 1393) برنامه درسی فنی و حرفه ای مبتنی بر اشتغال پذیری بستری را برای تحقق این رویکرد مهیا می سازد.

ترکیب نتایج

طبق تعریف مبانی نظری سند تحول بنیادین (1390) اشتغال پذیری[3]پرورش تربیت یافتگانی است که دارای حداقل یک مهارت مفید برای تامین معاش حلال باشند، به گونه ای که در صورت جدایی از نظام تعلیم تربیت رسمی در هر مرحله، توانایی تامین زندگی خود و اداره خانواده را داشته باشند. امروزه مسئولیت افراد نسبت به رفاه خود و جامعه رو به افزایش است و به همین دلیل باید دانش و مهارت های خاصی را کسب کنند، به خصوص دانش و مهارت هایی که کارفرمایان به آنها نیاز دارند (DfEE,2000).

می توان اشتغال پذیری را هم ارز "توانایی دستیابی به شغل خوب وبالندگی فردی" دانست. هدف اشتغال پذیری تقویت توانایی یادگیری و سازگاری با شرایط، نیازها و فناوری در حال تغییر است (Oliviera, 2010) . این امر مستم توسعه ارتباط درونی بین شایستگی های اشتغال پذیری مورد تاکید برنامه های درسی جدید فنی و حرفه ای در چهار محور زیر است: شایستگی های غیرفنی[4]مانند شایستگی های یادگیری، شایستگی های مدیریتی، شایستگی های بین فردی ، شایستگی های موقعیتی محل کار؛ شایستگی های فنی[5]مورد نیاز برای انجام کار؛ شایستگی های مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات[6]؛ شایستگی های مربوط به یادگیری مادام العمر[7]فنی و حرفه ای (سندبرنامه درسی ملی، 1392).

برنامه درسی اشتغال پذیری برنامه ای جامع و توسعه یافته است که ضمن برخورداری از ارکان معمول برنامه درسی شامل رکن اصلی اشتغال پذیری نیز هست. طبق مطالعه ای که دانشگاه کانزاس (2014) انجام داد ابعاد کلی برنامه درسی اشتغال پذیری عبارتند از:

bull;یادگیری علمی : توسعه و تعالی دوره تحصیلی برای وسعت و عمق بخشیدن به نقاط قوت علمی، علایق و دانش تخصصی در زمینه های شغلی موردنظر.

bull;یادگیری تجربی : کارآموزی و مشارکت در تجربیات هدفمند در محیط های کارگاهی به منظور تقویت علایق علمی، شخصی و شغلی از طریق تأمل هدایت شده.

bull;بلوغ حرفه ای: خودباوری در ارتباط با شغل، دانش و تجربه از طریق شناسایی فعالیت های شغلی و پیش بینی تغییرات شغلی.

bull;مهارت های حرفه ای : انتقال مهارت های باارزش از نظر کارفرمایان به محل کار مانند اولویت بندی کار، ارتباطات، حل مسئله، کار گروهی و رهبری.

bull;مدیریت شغلی: توسعه و کاربرد مهارت های لازم برای موفقیت در فرایند کاریابی و قضاوت های آگاهانه در رابطه با پیشرفت شغلی.

bull;ارتباطات معنادار: سرمایه گذاری در روابط سودمند دو طرفه برای توسعه چشم انداز، ایجاد مهارت های ارتباط بین فردی و دسترسی به فرصت ها.

bull;چشم انداز جهانی : حرکت با اقتصاد جهانی از طریق توسعه درک خود از فرهنگ ها، اقتصادها و نظام های مختلف جهانی.

فرایندبرنامه ریزی درسی رشته های فنی و حرفه ای با رویکرد اشتغال پذیری از دو بخش دنیای کار و دنیای آموزش تشکیل شده است . بخش دنیای کار به دو موضوع " طراحی و تدوین استاندارد شایستگی حرفه " و " طراحی و تدوین استاندارد ارزشیابی حرفه " تقسیم می شود. مراحل طراحی شده شامل ده مرحله ازنیاز سنجی شغلی تا گواهی های صلاحیت حرفه ای است و در طراحی و تدوین این فرایند از دو رویکرد سیستمی و تحلیلی همزمان استفاده می شود.

در مرحله تحلیل حرفه با تکنیک دیکوم[8]، به جای مشاهده مستقیم شغل ، از بحث گروهی هدایت شده با کارگران متخصص استفاده می شود که خروجی آن شامل وظایف و کارهای یک حرفه و مشاغل آن است. در تحلیل تکالیف کاری شایستگی های غیرفنی کار، ایمنی و بهداشت کار و فناوری برای هر کار تعیین می شوند. در طراحی مفهومی استاندارد ارزشیابی حرفه، رویکرد کل نگر (شایستگی های فنی و غیرفنی ) مورد توجه قرار می گیرد. نیازسنجی آموزشی در پاسخ به تعدادهنرجویان، گروه ها و رشته های تحصیلی مورد نیاز برای دنیای کار براساس مشاغل و حرف و با توجه به سطح شایستگی به وضعیت فعلی بازار کار از لحاظ تعداد شاغلان در حرفه، مدرک تحصیلی و تخصص افراد شاغل در حرفه و وضعیت توزیع نیروی کار شاغل در حرفه از نظر موقعیت جغرافیایی در کشور پرداخته می شود.

در مرحله طراحی مجدد برنامه درسی، دوره تحصیلی از دو سال نیمه تخصصی به سه سال افزایش یافته است. رویکردهای آموزش و ارزشیابی مبتنی بر شایستگی[9](CBT) برای دروس خوشه های شایستگی فنی، غیرفنی و پایه در قالب پودمان های پنج گانه و مستقل هر درس ارائه می گردند. از طرف دیگر در تنوع بخشی به اجزای بسته یادگیری و همچنین چرخش تحولی از انباشت اطلاعات و حافظه محوری به کسب شایستگی ها در تمام ساحت های تربیت ، کتاب همراه هنرجو جهت بهره برداری در تمام محیط های یادگیری شامل محتوایی است که هنرجویان بعد از ورود به بازار کار و حین آموزش همراه با عمل به آنها نیاز خواهند داشت.

در مرحله آخر به شایستگی های غیرفنی متناسب با تفاوت های بومی، بافت رشته تحصیلی و ویژگی های هنرستان پرداخته می شود. این مرحله شامل "شناسایی مهارتهای قابل انتقال در هر درس، گروهی از درسها و سالهای تحصیلی " است. هنرجویان باید سالانه دو درس کارگاهیتخصصی و دروس مستقل شایستگی های غیرفنیشامل اامات محیط کار در پایه دهم ، مدیریت تولید، کاربرد فناوری های نوین، کارگاه نوآوری و کارآفرینی در پایه یازدهم و اخلاق حرفه ای در پایه دوازدهم به صورت کارگاهی و متناسب با استانداردهای برنامه های درسی را بگذرانند.

نتیجه گیری

برنامه درسی پیشنهادی رشته های فنی حرفه ای با رویکرد اشتغال پذیری با توجه به ظرفیت ها و واقعیت های موجود از جمله راهبری و مدیریت تربیتی، تربیت معلم و تامین منابع انسانی و فضا، تجهیزات و فناوری، پژوهش و ارزشیابی متناسب با آمایش سرزمینی و رویکردهای بومی با ایجاد ارتباط بیشتر بین عناصر برنامه درسیدغدغه دوگانگی دنیای کار و آموزش را به حداقل می رساند.

مطالعه حاضر همراستا با نتایج مطالعه سوانسون و فواد[10](1999) و کابرال-کاردوسو[11]و همکاران (2006) استکه نشان دادند کفایت بین مهارت دانشجویان و زمینه کاری آینده آنها با افزایش دانش افزایش می یابد و كارفرمایان فارغ التحصیلان را نیازمند تقویت مهارت های قابل انتقال می دانند. به عبارت دیگر شیوه های نوآورانه آموزش و ارزیابی به ویژه در زمینه توسعه و ارزیابی مهارتهای قابل انتقال دانشجویان ضورری هستند.

در راستای تایید نتایج برنامه درسی مبتنی بر اشتغال پذیری در رشته های فنی حرفه ای، صموتی و دوراندیش (1395) ادعا می کنند که در این برنامه درسی جدید به شاخص کاربست شایستگی های غیرفنی توجه ویژه ای شدهبه طوریکه این شایستگی ها هم به صورت پنج درس مستقل و هم به صورت تلفیقی با دروس شایستگی های فنی مورد نیاز بازار کار در هر تکلیف کاری ارائه می شوند.

علیرغم تلاش برنامه درسی پیشنهادی، رویکرد آموزش مبتنی بر شایستگی با توجه به ابعاد و مولفه های متنوع و متکثر آن نیاز به پژوهش های بیشتر در زمینه زیرساخت های مختلف دارد. با توجه به ضعف های مختلف در زیرساخت بیشترین آسیب ها به شایستگی های غیرفنی در اجرای برنامه های درسی جدید وارد می شود. بر همین اساس افزایش میزان اشتغال پذیری هنرجویان در رویکردهای جدید نیازمند پژوهش و تلاش برای برطرف کردن نواقص موجود و ارزشیابی های وسیع از تغییرات و نوآوری های برنامه درسی است.

منابع

1. مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390 ).
2. سند برنامه درسی ملی . شورای عالی آموزش و پروش (1392).
3. نویدی، احد. خلاقی، علی اصغر (1393). آموزش فنی و حرفه ای و در ایران : مبانی نظری و تجارب عملی. تهران : موسسه فرهنگی مدرسه برهان (انتشارات مدرسه).
4. مهرمحمدی، محمود. (1387). گرایش عمومی یا تخصصی در برنامه درسی دوره متوسطه. هفتمین همایش سالیانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران (مجموعه مقالات). تهران: دانشگاه تربیت معلم .
5. صموتی، سیدمحمود. دوراندیش، احمدرضا. (1395). فصلنامهرشد فنی و حرفه ای و کاردانش .شماره 42 .
6. گزارش پایش و بهبود نظام کارآفرینی ایران. دفتر توسعه کارآفرینی و بهره وری نیروی کار ( 1398 ) .
   1. Department of Education and Employment (DfEE) (2000).Final Report ofthe National Skills Task Force, London: DfEE.
   2. Oliveira, Eva. Guimaraes, Isabel. (2010). Employability through competencies and curricular innovation: a Portuguese account.

9. The employability curriculum: A roadmap for creating global professionals (2014). Kansas University.

کتاب الگوی برنامه درسی تربیت فناورانه

طراحی دوره های اموزشی در مدرسه عالی کسب و کار ماهان

تز برنامه درسی تلفیقی تربیت فناورانه در اموزش های فنی و حرفه ای ایران

گزارش سفر آموزشی تفریحی به اروپا در قالب طرح تبادل دانشجو

بازسازی گرایی اجتماعی در برنامه درسی

نقد نظریه رایج برنامه درسی پنهان: ضرورت چرخش پارادیمی

برنامه درسی و اشتغال پذیری ارائه شده در اولین همایش ملی برنامه درسی و اشتغال پذیری